Volksprent ‘De Trap des Levens’

‘Het leven’ is een inspiratie voor veel kunstenaars. Vaak wordt ‘het leven’ op een symbolische manier beschreven en verbeeld. Het afbeelden van de diverse levensfasen wordt in de middeleeuwen een geliefd thema in de volksprentkunst. Veel van deze prenten maken deel uit van het huiselijke interieur tot in de 20e eeuw. De levensfasen worden sterk afgebakend en krijgen typische kenmerken. De levensfasen worden bijvoorbeeld vergeleken met de seizoenen.

Het leven wordt hier symbolisch voorgesteld als een trap, de ‘Levenstrap’. De trap wordt als metafoor gebruikt, waardoor elke levensfase wordt voorzien van een bijbehorende connotatie als opkomst, bloei en hoogtepunt, aftakeling en ondergang. Elke trede symboliseert een decennium. Bij het visualiseren van het menselijk leven als een ‘Trap des Levens’, klinkt vooral het besef door van de vergankelijkheid van het leven.

Deze Levenstrap of Trap des Levens bestaat in twee versies: een voor de man en een voor de vrouw. De voorstellingen geven meer dan alleen een beeld van kindertijd tot dood, ze bevatten veel informatie over verwachtingen, visies, normen en waarden. Op beide wordt vanaf het 20e levensjaar een koppel, man en vrouw, afgebeeld en op een volgende trede staan er ook kinderen bij. Het gezin staat centraal. Bij de vrouw blijven de man en kinderen er op enkele decennia bij, bij de man verdwijnen deze al snel. Meteen illustreert dit dat het de norm was om te huwen en een gezin te stichten. De taak als moeder en echtgenote krijgt een grotere rol dan die van vader en echtgenoot.

Op deze Trap des Levens wordt verwezen naar het Bijbelse verhaal van Adam en Eva. Vanaf de 15e eeuw vinden we heel wat voorstellingen van het ‘paradijshuwelijk’ van Adam en Eva terug, in manuscripten, schilderijen en volksprenten. Een bekend voorbeeld is het schilderij ‘De Tuin der Lusten’ van Jheronimusch Bosch uit 1500-1510. Soms wordt dit Bijbelse huwelijk gesitueerd onder een boom, verwijzend naar de boom van kennis van goed en kwaad, die ook aan de basis ligt van de ‘ontdekking’ van de lichamelijke liefde. ‘Man en vrouw schiep hij hen. En god zegende hen en god zei tot hen: wees vruchtbaar en word talrijk, vervult de aarde en onderwerpt haar…’ Dit Bijbelse citaat heeft trouwens heel wat gevolgen in het denken over het huwelijk: een huwelijk moest leiden tot kinderen.

Deze volksprenten sieren tot in de jaren 1950 het interieur. Andere populaire prenten zijn ‘God ziet u’ en reproducties van schilderijen van Millet, De Arenleesters en het Angelus. De visie op het leven en de bijbehorende denkpatronen zitten ook vandaag in heel wat dagelijkse dingen vervat. Lange tijd en ook nu nog worden traditionele rolpatronen verwerkt in speelgoed. Het stereotype beeld van poppen voor meisjes, dat inspeelt op het toekomstige moederschap, maakt dit al snel duidelijk. Maar ook op meer subtiele wijze zit het denken over het leven in veel spelletjes verborgen, zoals bijvoorbeeld in het spel ‘Levensweg’. In dit spel wordt het leven gezien als een autorit en de te volgen weg wordt bepaald door een geluksrad. Deze ‘autorit’ zegt veel over de visie op het leven. Allerlei details in het spel illustreren dat. Net zoals de volksprenten zijn de verschillende edities van dit spel een schitterende bron voor onderzoek over vroegere denkpatronen over het leven, drempelmomenten en familie.