Tijdens de kerstperiode fleurt de kerstboom met slingers, kleurrijke lichtjes en glanzende kerstballen heel wat huiskamers op. De kerstboom krijgt een prominente plaats en wordt met veel zorg versierd. De boom brengt licht en gezelligheid tijdens donkere winterdagen. Onderaan de boom vind je vaak een stapel geschenken en in sommige huishoudens staat daar ook een kerststal.
Hoewel de advent, het aftellen tot kerst, start op 1 december is dat niet per se het startsein voor het plaatsen van de kerstboom. Voor sommigen is 7 december, de dag na Sinterklaas, het moment om de kerstboom op te zetten. Anderen kiezen ervoor de boom pas later, als 25 december nadert, in huis te halen.
Gelukkig kerstfeest
Joyeux Noël
Joyeux Noël
Beste wenschen, bij kerstdag
Oorsprong van de kerstboom
De gewoonte om tijdens de kerstperiode bomen te versieren met linten en snoepgoed gaat in Duitsland al lang terug. Pas vanaf de 19e eeuw zetten mensen daadwerkelijk een boom in huis. Een kerstboom in huis is aanvankelijk vooral populair bij de rijke Duitse burgerij. De traditie verspreidt zich later in bredere lagen van de bevolking. In de 20e eeuw geraakt de kerstboom ook in België ingeburgerd.
Lange tijd werd verteld dat de kerstboom zijn oorsprong had bij het Germaanse Joelfeest. In dit feest stond de Winterzonnewende centraal. Men vierde het terugkeren van het licht en het ontwaken van de natuur. Het leek dus logisch dat de kerstboom een gekerstende versie was van dit heidens gebruik. Deze verklaring stamt uit de 19e eeuw, het benadrukken van de Germaanse oorsprong kadert namelijk in de jonge Duitse natiestaat die op dat moment ontstaat. Men zoekt naar gemeenschappelijke gebruiken en een gedeeld verleden die het Duitse volk verbinden.
Een meer waarschijnlijke verklaring voor de gelijkenis tussen deze heidense traditie van natuurverering en de christelijke kerstboom moet wellicht gezocht worden in gangbare symbolieken rond natuur, winter, warmte en licht die in meerdere culturen voorkomen.
“Oh, dennenboom. Oh, dennenboom. Wat zijn je takken wonderschoon. Oh, dennenboom. Oh, dennenboom.”
Een ‘echte’ boom of kunstboom?
Hoewel de dennenboom mooi groen blijft in de winter, is de kerstboom in huis geen dennenboom maar een spar. Naast de ‘echte’ boom bestaan er ook varianten uit andere materialen. In de 19e eeuw zijn er reeds bijeengebonden en geverfde ganzenveren in de vorm van een boom. Met de opkomst van kunststof worden ook bomen geproduceerd met synthetische haartjes. Na de Tweede Wereldoorlog komt de kunstboom uit PVC op de markt. Sindsdien wordt de keuze gemaakt naargelang wat het meest praktisch is, of het meest ecologisch.
Grootmoeder en kleinkind, kerstdag 1984
Koppel bij kerstboom, Zwijnaarde, 1964
Meisje bij verjaardagstaart en kerstboom, 1962
Kinderen poseren bij kerstboom en kerststal, Lembeke, 1998
Jonge vrouw aan kerstboom, Gent, 1965
Twee kinderen bij kerstboom, ca. 1977
Kind bij een kerstboom Lochristi 1992
Meisje versiert kerstboom Lokeren 1998
Kerstballen, slingers en lichtjes
De kerstboom hangt vaak vol met kerstballen. Appels, noten en slingers zijn de oudste kerstversiering. In de 19e eeuw komen er ook glazen kerstballen bij. Naast ballen zijn er ook tal van andere vormen: vogels, paddenstoelen, muziekinstrumenten, treinen, auto’s etc. De kerstversiering weerspiegelt de tijdsgeest met zijn ontdekkingen, technieken, kunst en mode.
Naast de kerstballen wordt de boom afgewerkt met een piek op de top. Deze piek verwijst naar het christelijke kerstverhaal, waarbij een ster de geboorte van Jezus verkondigt. In de tweede helft van de 20e eeuw raken slingers en lichtjes in trek.
Hoewel iedereen zijn eigen creatieve invulling geeft aan kerstversiering blijft traditionele versiering van de kerstboom populair. Vintage kerstversiering is erg in trek op rommelmarkten en tweedehandswebsites.
Kerstboomverlichting Philips
Twee meisjes met poppen bij kerstboom, 1935
Kerstboomverlichting Sigtay
Kerstboomverlichting Pile Wonder
Moeder en kind met speelgoedhondje onder de kerstboom, 1955-1956
Kerstboomversiering in vorm van paddestoelen
Doos met 20 kerstballen
Kerstboomverlichting Philips
Vader met zijn drie kinderen aan de kerstboom, 1986
Kerststal
In sommige huishoudens staat ook een kerststal onder de kerstboom. De kerststal verwijst naar het christelijke kerstverhaal van de geboorte van Jezus. Al sinds de 13e eeuw is het gebruikelijk het kersttafereel uit te beelden met echte mensen. Het vertelt het kerstverhaal op een doorleefde en laagdrempelige manier en is erg populair. Met de kerstboom in huis belandt het kerstverhaal ook onder de boom in de vorm van de kerststal.
Vandaag is de link tussen Kerstmis en het christendom voor heel wat mensen niet meer zo uitdrukkelijk. Kerstmis of het plaatsen van de kerstboom gaat dan vooral over het gezellig samen zijn en het zoeken naar warmte in donkere dagen. De kerststal vind je dan ook niet meer in elke woonkamer.
Kerststalfiguur koning
Kinderen spelen kerstverhaal na, 1970
Kerststalfiguur Maria
Drie kinderen naast de kerstboom, Ronse, 1954
Kerststalfiguur
Meisje bij de kerstboom en kerststal, 1954
Kerststalfiguur koning
Kerststal onder stolp
Meisje bij kerstboom en kerststal, 1956
Familie bij kerstboom, 1934
Kamer met kerstkribbe
Kindje bij kerstboom en kerststal
Onder invloed van commercialisering zijn het kerstfeest en de kerstboom geëvolueerd. De Amerikaanse kerstman doet zijn intrede in Europa, dankzij de Coca-Cola reclame. Kerst- en wintermarkten zijn succesvolle manieren van citymarketing. Nieuwe gewoontes zoals ‘ugly Christmas sweaters’ of ‘Secret Santa’ maken ook hun intrede.
Nog meer weten over dit onderwerp?
Geschiedenis van kerstballen
Mijn legerdienst: zalige kerst in het leger
Kenniscentrum over het erfgoed van het dagelijks leven
Studio Alijn is te bezoeken na afspraak tijdens weekdagen
van 10:00 tot 17:00 via studio@huisvanalijn.be of
T 09 235 38 00.
Studio Alijn is gesloten van 23.12.2024 t.e.m. 03.01.2025.
Adres Studio Alijn
Kraanlei 69, 9000 Gent
