Lichaamshygiëne is voor velen een dagelijkse behoefte. We willen er verzorgd uitzien en lekker ruiken. De reflex om ons lichaam te verzorgen is het gevolg van wetenschappelijke inzichten over de verspreiding van ziektekiemen. Eind 19e eeuw zorgt deze kennis in West-Europa voor een toenemende aandacht voor de volksgezondheid. Ook in België treedt de hygiënische beweging op de voorgrond. Deze groep van hygiënisten, artsen en stedenbouwkundigen beseft dat slechte leefomstandigheden van de lagere klassen de kans op ziektes vergroten. Dit leidt tot grote verbeteringen in watervoorziening, riolering en huisvesting.
Wast u!
Ook de persoonlijke hygiëne binnen het huisgezin komt in het vizier. Wat kan de burger zelf doen voor een ziektevrij en schoon lichaam om zo bij te dragen tot ieders gezondheid? Om ziekten en epidemieën zoals tbc op nationaal niveau te bestrijden, wordt het persoonlijke en collectieve belang met elkaar verbonden. Affiches in het straatbeeld en wandplaten en boekjes op school tonen hoe een correcte lichaamshygiëne eruitziet. De adviezen variëren van baden en het gebruik van water en zeep, tot het ventileren van huizen en het gebruik van zakdoeken.
Affiche van de provincie Antwerpen ter bestrijding van tuberculose, jaren 1920. Collectie Rijksarchief Antwerpen.
L’hygiene en images, volksprent van de populaire Imagerie d’Épinal, ca. 1880–1887.
De vierde afbeelding behandelt het advies om zich vaak en overvloedig te wassen met water.
Voorzorgsmaatregelen van de stad Antwerpen ter bestrijding van tuberculose, verspreid via schoolschriftjes, ca. jaren 1920-1930. Collectie vzw De School van Toen.
Begin 20e eeuw luidt de minimumnorm: was je gezicht, handen, nek en oren dagelijks. En één keer per week het volledige lichaam, in een bad met verwarmd water. Het dagelijks wassen gebeurt met een waskom of lampetstel en een spons of washandschoen. Het bad is meestal een verplaatsbare zinken teil of zitbad. Het staat in de keuken waar het water wordt verwarmd op de stoof. Voor de meeste gezinnen is dit zo tot na de Tweede Wereldoorlog. Vanaf de jaren 1960 hebben meer en meer huizen badkamers met warm water.
Zinken zitbad met verhoogde rugleuning eind 19e begin 20e eeuw
Lampetstel met waskom lampetkan zeepbakje en kammenbakje begin 20e eeuw
Washandje uit breikatoen gemaakt voor het vak handwerk in de lagere school Collectie vzw De School van Toen
Van propere poriën naar een stralende teint en terug
Begin 20e eeuw is zeep hét middel om zweet, vuil en ziektekiemen van de huid en uit de poriën weg te wassen. Er zijn verschillende soorten zeep te koop, de meeste op basis van vetten en een stof zoals soda. Al snel komen duurdere, geparfumeerde varianten op de markt. Onder invloed van grote zeepfabrikanten zoals Lever Brothers (Sunlight, Lux) en Colgate (Palmolive) wordt zeep onmisbaar voor een verzorgd voorkomen en een aantrekkelijk uiterlijk. De link tussen zeep en het bestrijden van ziekte is vanaf de jaren 1920 zo goed als verdwenen uit advertenties. Vanaf dan wordt zeep of ‘toiletzeep’ aangeprezen voor het verkrijgen van een mooie huid en een jeugdige teint. Reclames tussen 1930 en 1960 hangen een beeld op van vrouwen die verlangen naar de eeuwige jeugd en de begeerlijke blik van mannen. Met het juiste stuk zeep ligt dit verlangen volgens de advertenties binnen handbereik.
Reclame voor Lux Toilet Zeep
Zeep Lux
Reclame voor zeep Palmolive
Reclame voor toiletzeep Eve
Na 1960 nemen crèmes en lotions de huidverzorgende functie van zeep over. Zeep keert terug naar de basis en wordt in reclames gekoppeld aan zuiverheid en frisheid. De daaropvolgende decennia groeit in wetenschappelijke kringen het inzicht dat we ons te vaak wassen en dat zeep de huid uitdroogt: hoe meer geuren en kleuren, hoe schadelijker. De industrie speelt hier snel op in en vervangt de klassieke zeep en douchegel door aangepaste wasgels voor verschillende huidtypes.
Reclame voor zeep Fa
Zeep de frisse FA verkwikt en verzorgt
Reclame voor zeep Sunlight
Reclame voor zeep Douche fris
Kenniscentrum over het erfgoed van het dagelijks leven
Studio Alijn is te bezoeken na afspraak tijdens weekdagen
van 10:00 tot 17:00 via studio@huisvanalijn.be of
T 09 235 38 00.
Adres Studio Alijn
Kraanlei 69, 9000 Gent
