Weinigen houden ervan om bij het slapengaan in een koud bed te stappen. Zeker wanneer het kwik ’s nachts onder het vriespunt zakt, gebruiken veel mensen hulpmiddeltjes om hun bed op te warmen. Tot ver in de 20e eeuw was er geen centrale verwarming in huis. Alle warmte kwam via een stoof of kachel in de keuken of woonkamer. In de slaapkamers kon het ijskoud worden en het vroor er vaak binnen. Een voorverwarmd bed was dus geen overbodige luxe. Meerdere lagen dikke dekens hielden de geproduceerde warmte een groot deel van de nacht vast.
Het Huis van Alijn bewaart in zijn collectie heel wat beddenwarmers die doorheen de 20e eeuw gebruikt werden.
Bedsteen
Bijna klaar voor je bed? Leg dan eerst nog even een steen op de stoof of in de kachel om hem dan goed opgewarmd en gewikkeld in een wollen doek in je bed te leggen. Deze methode wordt tot in de 20e eeuw vaak gebruikt. Meestal gaat het om een platte, ronde steen in terracotta of aardewerk, of een klassieke baksteen. Om de gloeiende steen beter te kunnen hanteren zijn haakjes voorzien of wordt er een pook gebruikt om de steen uit de kachel te halen.
Bedsteen van aardewerk Honore 1823
Bedsteen van terracotta Prod Recraft de Gand
Vuurpan of beddenpan
Deze verwarmer is een soort steelpannetje, bekend onder de naam ‘vuurpan’ of ‘beddenpan’ (niet te verwarren met een bedpan of ondersteek). Voor het slapengaan schept men in het koperen pannetje hete houtskolen uit de kachel. Het deksel van het pannetje zit vol gaatjes om luchttoevoer te voorzien en de warmte te verspreiden. Beddenpannen zijn in gebruik sinds de 16e eeuw en komen tot begin 20e eeuw veel voor. Het is een mooier en sierlijker voorwerp dan de bedsteen, maar het is niet zonder gevaar. Ondanks de houten steel om het pannetje te hanteren is de kans op brandwonden nogal groot. Wie te snel in bed kruipt loop het risico zijn voeten te verschroeien door het hete metaal. Bovendien is de houtskool in het pannetje niet bevorderlijk voor propere lakens.
Vuurpan of beddenpan uit koper en hout
Vuurpan of beddenpan uit messing en hout
Warmwaterkruik
Een schoner en veiliger alternatief is het gebruik van (niet te) heet water als warmtebron. Vanaf de 19e eeuw duikt de warmwaterkruik op in de slaapkamer. Eerst in harde materialen zoals aardewerk, glas, koper, tin of zink. Deze materialen houden de warmte goed vast. Wanneer je gaat slapen kan je de kruik nog tegen je lichaam leggen om lekker warm te blijven. De uitvinding van gevulkaniseerd rubber door Charles Goodyear (gekend van de autobanden) levert lichtere, comfortabele en flexibele kruiken op. Door rubber te vulkaniseren kan het in allerlei diktes en soepelheden gemaakt worden. In 1903 ontwikkelt de Kroatische ingenieur Slavoljub Eduard Penkala een warmwaterkruik uit rubber en neemt er een patent op. Tot vandaag zijn deze wijdverspreid, in rubber of PVC, meestal met een zacht hoesje eromheen. Kruiken worden ook vaak buiten het bed gebruikt: in de zetel, aan tafel of aan het bureau.
Warmwaterkruik Pirelli
Warmwaterkruik uit rubber jaren 1960
Cilindervormige warmwaterkruik uit zink met schroefdop
Platte warmwaterkruik uit metaal met schroefdop
Warmwaterkruik uit rubber
Warmwaterkruik uit aardewerk met stop
Elektrisch deken
Wie bovenstaande beddenwarmers niet drastisch genoeg vindt, is misschien gebaat bij het elektrische deken. Dit kan over de volledige matras worden gelegd en kan de hele nacht warmte afgeven. De meningen over de voordelen hiervan zijn verdeeld. Tegenstanders wijzen op de negatieve invloed van het deken op de temperatuurregeling van je lichaam tijdens het slapen. Als je lichaam het te warm krijgt, raakt je slaap verstoord.
Het elektrische deken wordt in 1912 door de Amerikaanse dokter Samuel Irwin Russell ontwikkeld voor tbc-patiënten die in de buitenlucht lagen of met open raam sliepen. Via elektrische bedrading in het deken wordt warmte gegenereerd om patiënten langdurig warm te houden. Met de opkomst van elektriciteit als alledaagse energiebron in huis, komt het elektrische deken vanaf de jaren 1930 voor iedereen op de markt. Pas in de jaren 1950 en 1960 vindt de consument er ook de weg naartoe. De dekens worden een stuk veiliger, zachter en comfortabeler. Vanaf de jaren 1970 verschijnen er modellen met automatische uitschakelfuncties en later ook met timers.
Elektrisch deken van het merk Beurer, jaren 1950-1960
Elektrisch deken van het merk Imetec, jaren 1970
Naast deze beddenwarmers zijn er nog heel wat middeltjes voorhanden om de nachten warmer te maken, zoals kersenpitkussens of elektrische kussens. Of de warmte van andere lichamen. Wie in hetzelfde bed slaapt, houdt elkaar warm. En het is nog gezellig ook!
Kenniscentrum over het erfgoed van het dagelijks leven
Studio Alijn is te bezoeken na afspraak tijdens weekdagen
van 10:00 tot 17:00 via studio@huisvanalijn.be of
T 09 235 38 00.
Adres Studio Alijn
Kraanlei 69, 9000 Gent
