Wereldwijd spelen eten en drinken een belangrijke rol bij rituelen van afscheid en rouw. Na een overlijden komen mensen die een band hadden met de overledene vaak samen rond een rouwtafel. Samen tafelen is een vertrouwd gegeven. Het samenzijn helpt om emoties te uiten over het verlies.
De koffietafel
In Vlaanderen wordt de rouwtafel meestal ‘koffietafel’ genoemd. Sinds de 20ste eeuw is koffie dan ook de meest geserveerde drank tijdens deze samenkomst. In de 19de eeuw was het gebruikelijk dat er bier of een andere drank werd geschonken. Gaandeweg neemt de formule van koffie met koeken of een broodmaaltijd het over. Tot ver in de 20ste eeuw verloopt een rouwmaaltijd of koffietafel volgens herkenbare patronen. Deze vaste formules bieden de aanwezigen een zekere houvast.
Vlaaien en pistolets
Wat er op tafel komt is sterk regionaal gebonden: koffie en vlaaien in Limburg, koffie en pistolets of brood en charcuterie in het centrum van het land, volledige maaltijden in de Westhoek.
Vandaag wordt vaker gekozen voor een persoonlijke aanpak waarbij specifieke wensen van de overledene zelf of van de familie centraal staan. Begrafenisondernemers of rouwcentra spelen in op dit recent fenomeen. Ze bieden verzekeringen aan die het mogelijk maken om wensen op voorhand vast te leggen en zelf te financieren.
De rouwtafel tijdens de coronacrisis
Sinds 2020 zien we hoe de coronacrisis onze manier van afscheid nemen sterk beïnvloedt. Wanneer de maatregelen op z’n strengst zijn, is een koffietafel uitgesloten. Als ze wel mogen doorgaan, zijn er strikte voorwaarden: een beperkte hoeveelheid aanwezigen, iedereen op minstens anderhalve meter afstand, geen handen schudden, geen omhelzingen. Met de hulp van begrafenisondernemers zoeken familie en vrienden naar mogelijkheden om een afscheid toch zoveel mogelijk samen te beleven, en niet in isolatie.
Tasje troost
Dat we koffie als een troostrijke drank zien, heeft verschillende redenen. De cafeïne maakt ons wakker en alert. Bovendien zorgt het voor een minder snelle afbraak van dopamine, het gelukshormoon dat ons een opgewekt gevoel geeft. Als warme drank straalt koffie gastvrijheid en sympathie uit. Gemoedelijk bijpraten bij een tas koffie is al lange tijd ingeburgerd. Met familie, vrienden of collega’s spreken we over dagelijkse dingen, maar net zo goed over moeilijke onderwerpen. Aan de koffietafel zit de troost niet (alleen) in de tas koffie, maar in het delen van verdriet, rouw en herinneringen met anderen rond de tafel.
Koffietafels in beeld?
Koffietafels of rouwmaaltijden worden zelden in beeld gebracht. Het is niet vanzelfsprekend om een dergelijke emotionele gelegenheid op foto of video vast te leggen, laat staan er een fotograaf voor in te huren. Dit weerspiegelt zich ook in de collectie van het Huis van Alijn.
We bedenken steeds nieuwe manieren om met rouw om te gaan. Of we worden daartoe gedwongen door de omstandigheden, zoals nu in coronacrisis. Deze veranderende rouwrituelen, van vroeger en vandaag, willen we in kaart brengen en onderzoeken. Het Huis van Alijn verzamelt, onderzoekt en deelt herinneringen over het dagelijks leven. Hoe we rouwen, hoort daar dus ook bij.
Hoe rouw jij? Welke rituelen zijn hierbij voor jou belangrijk?
Tasje troost in het museum
Als museum van het dagelijks leven waarin rituelen en tradities centraal staan, was het Huis van Alijn van 07.12.2020 tot 31.01.2021 gastlocatie voor ‘Tasje troost’. Deze installatie over rouwen en troost was een samenwerking met Postkantoor 00/00/00, een postkantoor voor brieven naar overleden mensen.
Meer weten over koffie en de geschiedenis ervan? Bekijk dan de online expo Koffiestories - Een boon voor koffie-erfgoed in Vlaanderen en Brussel.
Kenniscentrum over het erfgoed van het dagelijks leven
Studio Alijn is te bezoeken na afspraak tijdens weekdagen
van 10:00 tot 17:00 via studio@huisvanalijn.be of
T 09 235 38 00.
Adres Studio Alijn
Kraanlei 69, 9000 Gent
